Polskiej fundacii „Pogranicze“ z Sein – Miedzynarodowej Nagrody Alexandra Langera 2004

Komitet Naukowy i Gwarancyjny Fundacji im Alexandra Langera zadecycydowal przyznanie Miedzynarodowej Nagrody, w wysokosci 10 000 euro, polskiej fundacji "Pogranicze" z Sejn.

"Pogranicze" jest chyba nie tylko przykladem inicjatywy majacej na celu wspieranie wspolistnienia
na szerokich przestrzeniach Europy Wschodniej, ktora wkracza wlasnie do Wspolnoty Europejskiej i ktora jeszce nie bardzo dobrze znamy. Fundacja ta bowiem moze byc widziana jako wazne swiadectwo obecnosci propozycji i aspiracji na obszarach przez dziesiatki lat zamrozonych i odizolowanych przez istniejace tam rezimy totalitarne, zaliczanych do "innej Europy", w ktorej postawy, reguly gry czy punkty odniesienia kulturalne mialy charakter specyficzny. Ale ta inna Europa w koncu nie byla az tak bardzo odmienna od naszej.

Nazwa "Pogranicze", ktora w innych jezykach brzmi: terra di confine, Grenzland, czy border-land, zwiazana jest ze szczegolnym znaczeniem jakiego nabraly granice w Polsce, kraju w ktorym byly one zawsze ruchome i niepewne, ktory wielokrotnie znosil inwazje i rozbiory w trakcie calej swej historii, az do polowy XX wieku. Po drugiej wojnie swiatowej granice Polski zostaly przesuniete o setki kilometrow na Zachod, kosztem traumy masowych migracji i przemieszczen ludnosci. Wiekszosc ludnosci niemieckiej wyjechala na zachod, zas Bialorusini i Ukraincy na Wschod, Polacy zostali przeniesieni z kresow wschodnich, przekazanych Zwiazkowi Radzieckiemu, na ziemie zachodnie "odzyskane" od Niemiec, a niemalze cala ludnosc zydowska zostala wymordowana lub rozproszona. W rezultacie Polska stala sie krajem jednolitym etnicznie, co uznawane jest na ogol przez miedzynarodowe kancelarie za czynnik niosacy za soba pokoj i stabilnosc. Tymczasem "Pogranicze" dokonalo drogi w druga strone. Osiedlilo sie wlasnie na terytorium pogranicznym w mysl zasady,


wedlug ktorej wpolzycie roznych narodow, tradycji i wyznan nie stanowi ani problemu, ani trudnosci, lecz wzbogaca.

Fundacja "Pogranicze" powstala w 1990 roku, w Sejnach - malym miasteczku liczacym szesc tysiecy mieszkancòw na polnocnym wschodzie Polski, przy granicy z Litwa - z inicjatywy grupy ochotnikow, ktorzy w latach osiemdziesiatych brali udzial w ruchu opozycji demokratycznej i samoorganizujacego sie spoleczenstwa.Tam sprobowali odnowic nie zawsze latwe siasiedztwo z Litwinami, przywolac znow do zycia opuszczona stara synagoge i zydowska szkole, udzielic miejsca tradycjom cyganskim, ozywic slady mniejszosci, ktore siegaja az po Bialorus i Ukraine, dialogowac z praktykowanymi tam religiami: katolicka, protestancka, ortodoksyjna grecka i rosyjska oraz z religia starowierow. Fundacja stala sie miejscem spotkan i miedzynarodowym laboratorium poprzez swoja roznorodna dzialalnosc badawcza, dokumentacje, nauczanie, dzialalnosc artystyczna, muzyczna, teatralna, archeologicznie drazac w przeszlosci ale i odwolujac sie do rzeczywistosci wspolczesnej, nie zawsze odpornej na pokusy nacjonalistyczne, rasistowskie, antysemickie. Wystarczy tu wymienic jako przyklad wydanie w 2001 roku ksiazki Jana Grossa "Sasiedzi", przetlumaczonej nastepnie na kilka jezykow, ktora dala poczatek najbardziej dramatycznej i znaczacej dyskusji historycznej w powojennej Polsce na temat zlozonych i dramatycznych stosunkow polsko-zydowskich.

"Pogranicze" dziala nie tylko na waskiej przestrzeni Sejn i otaczajacej je okolicy, lecz chce byc otwarte i obecne w newralgicznych punktach wspolczesnego swiata, takich jak Bosnia i terytorium bylej Jugoslawii czy tez innych krajow Europy Wschodniej, ktore dzis rowniez sie otwieraja na Wspolnote Europejska i w ktorych wspolzycie nie zawsze uklada sie latwo i bez

niespodzianek. Pismo "Krasnogruda", publikowane ksiazki, kontakty i podroze czlonkow fundacji charakteryzuje poszukiwanie kontaktow z innymi "pograniczami" geograficznymi lub duchowymi, jakimi sa regiony (Bosnia, Kosowo, Macedonia, Albania, Siedmiogrod, Bukowina) i wielokulturowe miasta Europy Wschodniej (Praga, Czerniowce, Wilno, Kijow). Waznym punktem odniesienia jest wirtualna wedrowna kawiarnia "Café Europa", w ktorej spotykaja sie, by swobodnie podyskutowac, pisarze i intelektualisci nie tylko z Europy Wschodniej, nalezacy do pokolenia, dla ktorego - jak sami deklaruja - podstawowym doswiadczeniem byla wojna w Bosni a nie obalenie muru berlinskiego.

Z Polski, ktora zawsze znajdowala sie na rozdrozach wielkich wydarzen i starc europejskiej historii mozemy przejac wrazliwosc i zdolnosc pojmowania zmagan i problemow terazniejszosci, przewyzszajace nas z "Zachodu", ktorzy w ciagu ostatnich dziesiecioleci zylismy w stosunkowo bezpiecznych i uprzywilejowanych warunkach. "Pogranicze" jest godna zaslugi inicjatywa osob niezaleznych i bezinteresownych, dzialajacych poza wielka polityka i instytucjami. Stanowi ono wazny punkt odniesienia i orientacji na terytorium zmagajacym sie z problemami epoki przejsciowej i odbudowy. Przede wszystkim zas jest oknem otwartym na te czesc naszego kontynentu, ktora , chociaz znajduje sie poza granicami Wspolnoty, pozostaje tym niemniej czescia Europy.

Przewodniczacy Komitetu Naukowego: Renzo Imbeni

Przewodniczacy Fundacji: Helmuth Moroder